کشور ما به دلیل موقعیت جغرافیایی پتانسیل بسیار مناسبی برای پرورش و صید ماهی و سایر آبزیان دارد. به همین دلیل نیز به شیلات توجه خاصی شده است. شیلات هم یک صنعت است و هم یک علم به حساب می‌آید و این دو از یکدیگر ناگسستنی هستند. به طور کلی وقتی از شیلات سخن می‌گوییم مقصودمان همه امور مرتبط با آبزیان است. اعم از صید یا پرورش ماهی و آبزیان تا فرآوری و صنعت تکنولوژیک جهت بهبود امور این حوزه.
محصولات شیلاتی شامل انواع ماهی‌ها، خاویار، میگو و محصولات فرآوری شده است. آبزیان به دلیل خواص و برتری که نسبت به گوشت و مرغ دارند عموما مورد توجه بیشتری قرار می گیرند. اما به دلیل تنوع بالای این محصولات نیاز است تا ارزش و قیمت این آبزیان با توجه به معیار‌هایی مشخص گردد. یکی از محصولاتی که ارزش بسیار زیادی دارد خاویار و فرآورده‌های آن است. تعیین ارزش و قیمت خاویار بسیار اهمیت دارد به همین دلیل نیز در این یادداشت علاوه بر بررسی معیار‌های تعیین ارزش و قیمت انواع ماهی و میگو به صورت جداگانه شیوه تعیین ارزش خاویار را نیز از نظر کارشناس رسمی دادگستری شیلات بررسی خواهیم کرد.
احتمالا از کیفیت بسیار بالای خاویار ایرانی شنیده اید. بسیاری ماهی خاویار ایرانی را نسبت به سایر خاویار‌های تولید شده در جهان با کیفیت تر می‌دانند. به همین دلیل نیز قیمت خاویار ایران در ترکیه و کشور‌های حوزه خلیج فارس و حتی اروپا بسیار بالاست. اما پرسشی که ایجاد می‌شود این است که چگونه این خاویار‌ها قیمت گذاری می‌شوند؟
از نظر کارشناس رسمی شیلات دو دلیل اصلی در تعیین ارزش خاویار ایرانی نقش دارند. اول وضعیت آب و هوایی مطلوب در شمال کشور و دریای خزر است که شرایط استثنائی را برای پرورش و رشد خاویار ایجاد کرده است و دیگری مرتبط با مسائل زیست محیطی حاکم بر دریای خزر است. مناطق مرزی ایران در دریای خزر از عمق مناسبی برخوردار است و عدم فعالیت‌های نفتی در این منطقه نیز زمینه رشد بهتر خاویار را فراهم کرده است. به همین دلیل هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت خاویار ایرانی منحصر به فرد شده است.
در کنار این عوامل، مسائل دیگری نیز در تعیین کیفیت خاویار تاثیر دارد. دما و عمق مناسب آب، غذای سالم و کافی، شیوه صید خاویار، زمان صید و عوامل دیگری از این قبیل.
انواع خاویار ایران از قبیل بلوگا، آسترا، سورگا و خاویار فشرده هستند. این خاویار‌ها نیز با توجه به کیفیتشان به درجه های مختلفی دسته بندی می‌شوند. مراکز معتبر خرید خاویار در حال حاضر در بیشتر شهر‌های کشور از جمله؛ گیلان، تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و غیره وجود دارد. با توجه به این که بسیاری از سود جویان خاویار تقلبی در بازار عرضه می‌کنند توصیه می‌شود برای جلوگیری از بروز مشکلات از این مراکز معتبر خرید صورت گیرد.
برای تشخیص خاویار اصل از تقلبی در بازار باید به نوع بسته، کیفیت دانه‌ها و همچنین رنگ آن‌ها توجه شود. در کنار این موارد دقت خاصی به قیمت و وزن بسته های خاویار داشته باشید. خاویار‌هایی که با قیمت بسیار پایین و در وزن‌های غیر معمول در بازار عرضه می‌شوند کیفیت پایینی ندارند بلکه تقلبی هستند. در حال حاضر با توجه به بازار جهانی قیمت خاویار بیش از ده میلیون تومان برای هر کیلو است و در خاویار‌های با کیفیت نیز این قیمت به نزدیک بیست میلیون تومان نیز می‌رسد.
از نظر کارشناس شیلات تعیین کیفیت سایر ماهی‌ها و آبزیان نیز به با اندکی تفاوت کماکان به متغیر‌های فوق بستگی دارد. معمولا انواع ماهیان نسبت به یکدیگر تعیین ارزش می‌شوند و همچنین با توجه به ارزش غذایی و شرایط مساعد رشد و پرورش آن‌ها قیمت ها نیز مشخص می‌گردد.
قیمت ماهیان با توجه محل صید یا پرورش آن ها متفاوت است برای مثال ماهی قزل آلای شمال و جنوب و پرورشی معمولا با قیمت‌های مختلفی در بازار عرضه می‌شوند. و یا ماهیان سفید، کیلکا، کپور که عمدتا صید می‌شوند با توجه به ارزش غذایی آن‌ها و همچنین بازار عرضه تعیین قیمت می‌شوند. ماهیان پرورشی مانند آمو، کپور، قزل آلا و میگو نیز با توجه به هزینه‌های تولید و کیفیت آن‌ها تعیین قیمت می‌شوند. بنابراین ارزش غذایی، قیمت جهانی، هزینه تولید و صید ماهی و همچنین خاص بودن آبزیان مهم‌ترین متغیر‌ها در تعیین قیمت و ارزش آن‌ها به حساب می‌آیند.
در فرآورده‌های شیلاتی اما دلایل بیشتری دخیل هستند. علاوه بر این که نوع ماهی در تعیین قیمت مثلا یک کنسرو تاثیر گذار است، شرایط ساخت، بسته بندی، فرآیند کنسرو سازی، کیفیت دستگاه‌های تولید فرآورده و عوامل این چنینی نیز نقش اساسی در تعیین قیمت فرآورده‌های شیلاتی دارند.
در حوزه شیلات نیز اختلافاتی بروز می‌کند که کارشناس دادگستری شیلات به آن‌ها می‌پردازد. عمده مسائل این حوزه در خصوص نوع پرورش و صید ماهیان است که در دیگر مقالات به آن‌ها پرداخته ایم اما در خصوص تعیین ارزش و قیمت ماهیان نیز اختلافاتی بروز می‌کند. گاهی بین اصناف و تولیدکنندگان بر سر تعیین قیمت اختلاف ایجاد می‌شود و گاهی نیز در جریان صادرات مشکلاتی ایجاد می‌شود و اما یکی از شایع ترین اختلافات در خصوص خرید و فروش خاویار تقلبی است. بسیاری از افراد برای خرید و فروش و یا مصرف شخصی اقدام به خرید خاویار می‌کنند اما بعدا متوجه تقلبی بودن و یا بی کیفیت بودن خاویار می‌شوند. در خصوص همه این اختلافات کارشناس رسمی دادگستری شیلات صاحب نظر است.
