معادن یکی از تاثیرگذارترین عواملی است که موجب رونق اقتصادی کشورهای مختلف می‌شود. در حال حاضر بسیاری از کشور‌ها در جهان تنها متکی به درآمد معادن خود هستند و به تعبیری اقتصاد آن‌ها به معادن وابسته است.
کشور ما نیز از این لحاظ بسیار غنی است. وجود معادن متعدد که به صورت خصوصی و دولتی اداره می‌شوند زمینه تامین بسیار از نیاز‌های داخلی و حتی صادرات را فراهم کرده است. معادن نیز مانند همه صنایع و مشاغل احتمال بروز اختلاف و درگیری در آن وجود دارد و حتی نیازمند ارزیابی‌هایی به صورت رسمی است که کارشناس رسمی دادگستری معادن این امور را بر عهده دارد.
در حال حاضر برای برنامه ریزی در خصوص استخراج از معادن، حل اختلاف ها، خرید و فروش و برآورد میزان ذخیره معادن مختلف از کارشناس دادگستری معادن استفاده می‌شود. در این یادداشت ابتدا توضیحاتی در خصوص معادن خواهیم داشت و سپس شیوه و لزوم ارزیابی کارشناس را شرح خواهم داد.
دسته بندی‌های مختلفی از انواع معادن ارائه شده است. معادن کوچک، معادن بزرگ، معادن زغالی و غیر زغالی و یا معروف ترین دسته بندی معادن سطحی و یا زیر زمینی. معروف‌ترین معادن جهان متعلق به فلزات گران‌بها هستند مانند معدن الماس کیمبرلی و یا معدن طلای کارگورلی. در کنار این معادن، معادن مختلف سنگ و کانی‌های هستند که حاوی سنگ‌های گران‌بهایی چون سنگ‌های آذرین و سنگ‌های دگرگون شده اشاره کرد. سنگ‌هایی مانند مرمر، گرانیت و ترواورتن، سنگ‌های آهکی و غیره از معادن استخراج می‌شوند.
اما ارزیابی کارشناس رسمی معادن به چه معناست؟ ارزیابی به دلایل مختلفتی صورت می‌گیرد که بعضی از این دلایل را در این مقاله و مواردی در خصوص تعیین قیمت را در یادداشت دیگری بررسی خواهیم کرد.
ارزیابی جهت شناسایی مواد معدنی معمول ترین نوع ارزیابی به حساب می‌آید. معمولا محل‌هایی که دارای معادن غنی فلزات، سنگ، اورانیوم و غیره هستند دارای نشانه‌هایی هستند که متخصصان به راحتی می‌توانند متوجه آن شوند. البته در مورادی چون معادن طلا و الماس ممکن است گزارشات و حوادثی زمینه کشف معدن را فراهم کند. اما به هر وجه پس از این‌که شناسایی معدن انجام شد، کارشناس معادن اقدام به برآورد میزان و نوع ذخایر آن می‌کند.
میزان ذخایر را در مقاله دیگری توضیح خواهیم داد. اما برآورد نوع معدن معمولا با استفاده از نمونه برداری‌ها و تخمین‌هایی صورت می‌گیرد.
دلیل دیگر ارزیابی مشخص نمودن عیار ذخایر معدنی است. چه در فلزات و چه در سنگ‌ها کیفیت و عیار اهمیت بسیار زیادی دارد. در بسیاری از موارد معادن به دلیل درجه خلوص سنگ‌هایش قابل بهر‌ه برداری نیستند. برای مثال فرض کنید با یک معدن مس روبرو هستیم. در صورتی که نتوان جداسازی را انجام داد و میزان مس در معدن پایین باشد، حتی اگر با یک ذخیره بسیار زیاد هم روبرو باشیم امکان بهره‌برداری وجود نخواهد داشت. در حال حاضر بسیاری از افراد بدون در نظر گرفتن این موضوع ممکن هزینه زیادی نیز در معادن مختلف کنند اما بعدا متوجه مشکلات موجود شوند.
ارزیابی دیگر کارشناس در مورادی صورت می‌گیرد که نوع معدن تغییر می‌کند. برای مثال فرض کنید در فرآیند استخراج آهن با یک ذخیره مس روبرو شویم. در این خصوص نیز مسائل چندی بروز می‌کند از برآورد میزان ذخایر تا تجهیزات لازم برای استخراج از معدن جدید و برآورد هزینه‌های آتی.
به طور کلی مواردی تعیین ارزش معادن بسته به چند متغیر اساسی است. اول میزان ذخیره، دوم قابلیت برداشت، شیوه برداشت، دسترسی یا عدم دسترسی به راه‌ها و امکانات، در دسترس بودن صنایع تبدیلی و نوع معدن.
کارشناس رسمی دادگستری معادن در مورادی چون خرید و فروش معادن و مزایده و حتی برای ارائه آمار‌های رسمی اقدام به ارزش‌گذاری می‌کند. بسیاری از معادن برای بهره‌برداری نیازمند حفر های بسیار زیادی هستند که معمولا به معادن زیر زمینی شهرت دارند. کارشناس مذکور باید به صرفه بودن این عمل را ارزیابی کند.
و حتی ممکن است در مورادی معادنی در کوه‌ها کشف شوند اما امکان حمل و نقل و انتقال تجهیزات وجود نداشته باشد و کارشناس معادن با ارزیابی ارزش معدن یک نسبت سنجی بین هزینه و فایده خواهد کرد.
