قاطعيت چيست و چگونه آن را در خود تقويت كنيم؟

به اعتقاد لازاروس قاطعيت داراى چهار مؤلفه است(هارجى و ديگران، ،۱۳۷۷ ص۲۹۶) :

رد تقاضا

 جلب محبت ديگران و مطرح كردن درخواست هاى خود

ابراز احساسات مثبت و منفى

 شروع، ادامه و خاتمه گفت وگوها

تعریف قاطعیت

به اعتقاد كيت ديويس قاطعيت فرايند بيان احساسات، درخواست تغييرات، دادن و دريافت كردن بازخور صادقانه است (DAVIS AND ET.AL 2002,P269). لنج و جاكوبسكى معتقدند قاطعيت عبارت است از گرفتن حق خود و ابراز افكار، احساسات و اعتقادات خويش به نحوى مناسب، مستقيم و صادقانه به صورتى كه حقوق ديگران زيرپا گذاشته نشود (هارجى و ديگران، ،۱۳۷۷ ص۲۹۷). قاطعيت با درك و پذيرش اينكه هر فردى حق انتخاب و كنترل زندگى خود را دارد آغاز مى شود. قاطعيت به معناى بهره كشى از ديگران نيست، بلكه به معناى محافظت از خود و منابع خود است (بركو، ،۱۳۷۸ ص۲۱۳). هر تعريفى كه از قاطعيت موردقبول قرارگيرد بايد در آن بررعايت و احترام به حقوق خود و ديگران تأكيد و ميان گرفتن حقوق خود و پايمال كردن حقوق ديگران تمايز قايل شد.

 مراحل اعمال قاطعیت

براى نشان دادن قاطعيت در يك وضع خاص لازم است پنج مرحله طى شود. هنگام روبرو شدن با يك وضع تحمل نكردنى، افراد قاطع :

آن وضع را بطور عينى توصيف مى كنند

واكنش عاطفى نشان مى دهند

با وضع ديگران همدلى مى كنند

سپس آنها بديل هايى براى حل مسأله ارائه مى كنند

پيامدهاى (مثبت و منفى) كه ايجاد خواهدشد را بازگو مى كنند (DAVIS, 2002,p269).

البته طى كردن اين پنج مرحله ممكن است در تمام شرايط لازم نباشد. از اين پنج مرحله گاهى تنها توصيف وضع موجود و ارائه راه حل ضرورت دارد. بكارگيرى ديگر مراحل اين فرايند به اهميت مشكل و روابط بين افراد بستگى دارد.

كاركردهای قاطعیت

مهارت قاطعيت به فراخور موقعيت چند هدف را برآورده مى سازد. به طور كلى استفاده ماهرانه از قاطعيت به فرد كمك مى كند كه:

جلوی پايمال شدن حقوق خود را بگيرد.

تقاضاهاى نامعقول ديگران را رد كند.

بتواند از ديگران درخواست هاى معقولى داشته باشد.

با مخالفت هاى نامعقول ديگران، برخورد درست و مؤثرى بكند.

حقوق ديگران را به رسميت بشناسد.

رفتار ديگران را در برابر خود تغييردهد.

از رفتارهاى پرخاشگرانه غيرضرورى خوددارى كند.

در هر موردى موضع خود را با اعتمادبه نفس و آزادانه مطرح سازد.

حقوق انسانى و قاطعیت

در بحث قاطعيت اعتقاد بر آن است كه هر فردى داراى حقوق انسانى است كه بايد مورد احترام باشد. برخى از اين حقوق به ترتيب زير است:

حق بيان انديشه ها و ديدگاه ها، اگرچه با عقايد ديگران مغاير باشد

حق ابراز احساسات و پذيرش مسئوليت ابراز آنها

حق تغيير عقيده و عذرخواهى نكردن در اين باره

حق اشتباه كردن و داشتن مسئوليت در قبال آن

حق «نه» گفتن

حق دادن پاسخ مثبت به ديگران

حق گفتن «نمى دانيد»

حق گفتن «متوجه نمى شوند»

حق تقاضا كردن آنچه كه مى خواهيد

 حق مورداحترام بودن و به ديگران احترام گذاشتن

 حق استدلال كردن

 حق شنيده شدن سخنانتان و جدى تلقى كردن آن از سوى ديگران

 زمان قاطعيت

نداشتن قاطعيت، دست كم در سه موقعيت بهتر از قاطعيت است.
وقتى احساس كنيد طرف مقابل در مخمصه افتاده است. به طور مثال وقتى در رستوران شلوغى هستيد و مى دانيد كه پيشخدمت اين رستوران تازه كار است، مى توانيد برخى از ضعف هاى او را ناديده بگيريد (او به كسى كه بعد از شما آمده زودتر رسيدگى مى كند). در اين حالت نبايد قاطعيت نشان داد، زيرا او قصد پايمال كردن حق شما را نداشته است. نشان دادن قاطعيت، استرس او را بى مورد مى افزايد. در اين حالت ممكن است به مشكلاتى كه ميان شما و او وجود دارد به طور موقت بى اعتنايى كنيد.
هنگام تعامل با شخص بسيار حساس، هرگاه احساس مى كنيد قاطعيت شما موجب گريه كردن يا حمله شخص به شما مى شود، بهتر است قاطعيت نشان ندهيد، بويژه اگر اين «اولين و آخرين برخورد» شما با وى باشد.
هنگامى كه متوجه اشتباه خود شده ايد. براى مثال پس از ارتكاب به تخلفات رانندگى، بهتر است در برابر مأمور پليس قاطعيت نشان ندهيد. در اين وضع معذرت خواهى بهترين راه حل است. به جاى اينكه درصدد اصلاح يا توجيه عمل خود برآييد با كمال خونسردى به اشتباه خود اعتراف كنيد. بايد درنظر داشت كه هميشه نداشتن قاطعيت مناسب نيست. به طور معمول نداشتن قاطعيت مستمر، ناگهان به پرخاشگرى مبدل مى شود و فرد احساس مى كند ديگر طاقت ندارد مورد سوءاستفاده قرارگيرد و ديگران او را ناديده بگيرند. بنابراين، بهتر است از همان ابتداى تعامل اجتماعى قاطعيت نشان دهيد.
هنگامى كه با افراد سلطه جو و اصلاح نشدنى مواجه هستيد. گاهى با افرادى مواجه هستيد كه كنار آمدن با آنها دشوار است. كم ترين مقدار قاطعيت در برابر اين اشخاص در هر زمان و مكان، واكنش هاى منفى آنان را درپى دارد. برخى از افراد به قدرى رفتارشان ناخوشايند است كه ارزش برخورد كردن با آنها وجود ندارد و گاه سودى كه عايد مى شود در مقايسه با ارزش ناراحتى كه از آن ناشى مى شود، بسيار كمتر است.

 نتيجه گيرى

قاطعيت موهبتى مرموز و عجيب نيست، كه برخى از آن برخوردار و برخى از آن بى بهره باشند، بلكه مجموعه اى از مهارت هاست كه هر كسى از راه تمرين مى تواند به آن دست يابد. مهيج ترين جنبه قاطعيت آن است كه پس از كسب اين مهارت، ناگهان متوجه مى شويد مى توانيد بدون هرگونه احساس گناهى «نه» بگوييد. خواسته هاى خود را به طور مستقيم مطرح كنيد، و راحت تر با ديگران ارتباط برقرار سازيد. از همه مهم تر آنكه اعتماد به نفس را به شدت بالا مى برد. قاطعيت با افزايش برابرى در روابط ميان افراد، اين امكان را براى فرد فراهم مى كند با رعايت منافع خود روى پاى خويش بايستد و بدون اضطراب و تشويش بى مورد به راحتى احساسات صادقانه خود را ابراز كند و حق و حقوق شخصى خود را بدون انكار حق ديگران مطالبه كند. پرخاشگرى و قاطعيت مفاهيمى هستند كه اغلب با هم اشتباه گرفته مى شوند. اما قاطعيت نه تنها به معناى پايمال كردن حقوق ديگران نيست، بلكه حقوق همه افراد محترم شناخته مى شود. قاطعيت وسيله اى ارزشمند براى رسيدن به اعتماد به نفس و كنترل خويش است.

مقالات مرتبط :