کارشناس رسمی دادگستری باستان شناسی و حفظ آثار باستانی و تعیین ارزش ریالی و ارزش باستانی بناهای تاریخی
بسیاری از آثار باستانی امکان تعیین ارزش ریالی آن‌ها وجود ندارد. به این معنا که نمی توان شاخص‌های کمی برای آن یافت و بر اساس آن اظهار نظر کرد. این آثار دارای درون مایه‌های ملی و فرهنگی بسیار غنی‌ای هستند و دلیل اصلی هم در مبهم بودن تعیین ارزش آن‌ها همین موضوع است. اما در مقابل بسیاری از ابنیه‌های تاریخی تعیین قیمت می‌شوند و ارزش ریالی آن‌ها محاسبه می‌شود. به همین دلیل در باستان شناسی ما با دو مسئله در این خصوص روبرو هستیم. اول تعیین ارزش باستانی و دوم تعیین ارزش ریالی که به کمک کارشناس رسمی دادگستری باستان شناسی و حفظ آثار باستانی به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
تعیین ارزش ریالی آثار باستانی به سه دلیل انجام می‌شود. البته بهتر بهتر است بگوییم حداقل سه دلیل. دلیل اول که در یادداشت‌های دیگر هم در خصوص آن صحبت کرده‌ایم جت تعیین میزان خسارت است. ممکن است به دلایل مختلفی فرد یا افرادی به اماکن تاریخی صدمه وارد کنند. در این مورد کارشناس دادگستری باستان شناسی و حفظ آثار باستانی به بررسی میزان خسارت و تعیین ریالی خسارت می‌پردازد. در واقع کارشناس در اینجا ارزش اثر را محاسبه نکرده است و چون نیاز است تا مبلغی به عنوان خسارت مشخص شود ناچارا با استفاده از پارامتر‌هایی اقدام به تعیین قیمت می‌کنند. قدمت اثر، میزان خسارت، کمیابی یا فرآوانی اثر، دوره تاریخی و سازنده اثر و جایگاه ملی و جهانی اثر در برآورد این نوع خسارت اهمیت خواهد داشت.
مورد دوم تعیین ارزش آثار باستانی و اشیائی است که قاچاق می‌شوند و یا به دلایلی از موزه‌های شخصی ربوده می‌شوند. قاچاق آثار باستانی مانند انواع کتیبه‌ها و مجسمه‌ها بسیار رایج است و پس از کشف این آثار معمولا کارشناسان جهت تعیین ارزش ریالی و همچنین ارزش باستانی آن‌ها اقدام می‌کنند که یکی از دلایل آن تعیین میزان جریمه برای متهمان است.
مورد سومی که کارشناس رسمی باستان شناسی و حفظ آثار باستانی به تعیین قیمت می‌پردازد در خصوص املاک خصوصی است که به ثبت ملی رسیده‌اند و یا املاکی است که لحاظ تاریخی اهمیت دارند اما هنوز به ثبت نرسیده‌اند اما بهرحال اثر مهم تاریخی به حساب می‌آیند. برای مثال خانه شعرا و اندیشمندان معاصر که به وراث آن رسیده است یکی از موارد مشهود است. معمولا شهرداری‌ها و یا میراث باستانی اقدام به خرید این اماکن می‌کند و خریداران و فروشندگان جهت تعیین قیمت بر اساس متراژ، موقعیت، طراحی، ارزش معنوی اثر که تابعی از صاحب اصلی ملک و اعتبار آن در میان جامعه است و شاخص‌هایی از این قبیل ارزش نهایی مشخص خواهد شد.
خرید و فروش این املاک از مالک حقیقی منوط به توافق طرفین است و در صورت عدم توافق، قیمت ملک توسط هیئتی با نظر کارشناس تعیین و پنج درصد به آن افزوده می‌شود و مالک باید ملک را واگذار کند و در صورت سکونت در آن ده درصد به آن افزوده خواهد شد و در صورتی که محل کسب باشد پانزده درصد ارزش کل ملک نیز به عنوان حق کسب به مالک داده خواهد شد.
اما مورد بعدی تعیین ارزش باستانی اثر است. ارزش باستانی آثار ابتدائا در مورادی که اثری کشف شده است صورت می‌گیرد. اینکه اثر کشف شده مربوط به چه دوره تاریخی است و آیا اطلاعات تاریخی خاصی در اختیار تاریخ‌نگاران قرار می‌دهد یا خیر مهم‌ترین شاخص‌های تعیین ارزش باستانی اثر خواهند بود و همانطور که گفتیم ممکن است به جهت انتقال اثر، خرید و فروش، قاچاق و یا حل اختلافات مربوط به خسارت نیز نیاز به ارزیابی ارزش باستانی توسط کارشناس باستان شناسی و حفظ آثار باستانی ایجاد شود.
بنابراین کار کارشناسان ما از یک سو در ارتباط مستقیم با مردم است؛ هنگامی که به ارزیابی خسارت، تعیین قیمت آثار قاچاق شده و تعیین ارزش خانه‌های قدیمی و ابنیه تاریخی می‌پردازد و از سوی دیگر اهمیت تاریخی بالایی دارد مانند هنگامی که ارزش باستانی اثر تعیین می‌شود.
