مالکیت منافع چیست – تفاوت مالکیت منفعت با حق انتفاع

مالکیت منافع ، حق مالکیتی است که یک فرد بر منفعت یا منافع یک مال دارد ؛ اعم از اینکه مالک عین آن هم باشد یا خیر و منظور از منافع ، استفاده ای است که از عین می توان کرد . تفاوت مالکیت منفعت با حق انتفاع این است که در مالکیت منافع ، شخص ، مالک منفعت بوده و در حق انتفاع ، بی آنکه مالک شود ، فقط می تواند با اذن مالک ، از آن استفاده کند .

برای مشاوره مالکیت منافع

برای مشاوره مالکیت منافع

بر اساس قانون ، مالکیت هر فرد ، محترم است و زمانی که فردی نسبت به یک مال ، حق مالکیت دارد ، به منزله آن است که به هر نحوی که بخواهد ، به شرط احترام به حقوق دیگران ، می تواند از آن مال ، استفاده کند . البته ، حق مالکیت بر اموال ، به دو شکل است ؛ یک نوع آن مالکیت بر عین یک مال است و نوع دوم ، صرفا ناظر بر مالکیت منافع آن می باشد .

مالکیت منافع ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به منافع حاصله از یک مال، مالک بوده و می تواند حقوق مالکانه خود را در خصوص آن اعمال نماید ؛ مثل مستاجری که مالک منفعت خانه اجاره شده است . البته مالکیت منافع ، با حق انتفاع متفاوت است ؛ به همین دلیل ، از آن جهت که گاهی در خصوص استفاده از منافع یک ملک به عنوان مالک یا دارنده حق ، اختلافاتی ایجاد می شود ، می بایست به مفهوم مالکیت منافع و تفاوت آن با حق انتفاع توجه داشت .

به همین مناسبت ، قصد داریم در ادامه این مقاله ابتدا به بررسی این موضوع بپردازیم که مالکیت منافع چیست و اقسام منافع که می توان نسبت به آن مالک شد ، کدامند . در ادامه نیز ، تفاوت های مالکیت منافع با حق انتفاع را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

مالکیت منافع چیست

یکی از مهم ترین حقوقی که در قانون اساسی و قوانین مدنی به آن اشاره شده ، حق مالکیت می باشد . بر اساس قانون ، مالکیت اشخاص نسبت به اموال ، می تواند به دو شکل باشد : مالکیت عین و مالکیت منافع . مالکیت عین ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به یک مال ، حق عینی داشته و می تواند نسبت به عین یک مال ، حقوق مالکانه خود را اعمال نماید .

مالکیت بر عین یک مال ، کامل ترین و غیر قابل خدشه ترین حق مالکانه است . به عنوان نمونه ، زمانی که شخصی ، از طریق عقد بیع ، یک زمین را خریداری می کند ، مالک عین آن مال شده و همچنین ، می تواند از منافع آن ملک ، استفاده کند . لذا مالکیت عین مال ، به منزله مالکیت بر منافع آن هم هست ؛ چرا که نمی توان کسی را مالک شناخت ؛ بی آنکه وی حق استفاده از منافع آن مال را داشته باشد .

اما مالکیت اشخاص بر اموال ، همیشه بدین صورت نیست ؛ بلکه گاهی ، اشخاص ، صرفا نسبت به منافع ایجاد شده از یک مال ، حق مالکیت دارند . به عنوان نمونه ، زمانی که یک فرد ، با انعقاد قرارداد اجاره ، خانه ای را از دیگری اجاره می کند ، مالک آن خانه نمی شود ؛ بلکه صرفا مالک منافع آن شده است و می تواند از منافع آن مال ، مثلا سکونت در خانه  استفاده کند . یا زمانی که فردی باغی را اجاره کرده است ، صرفا می تواند از منافع آن باغ استفاده کرده و مثلا میوه های باغ به وی تعلق دارد .

بنابراین ، در پاسخ به این سوال که مالکیت منافع چیست ، باید گفت که مالکیت منافع ، به معنای آن است که یک فرد ، نسبت به منافع یک مال ، مالکیت داشته و می تواند در خصوص منافع ایجاد شده از آن مال ، حقوق مالکانه خود را اعمال نماید ؛ اعم از اینکه مالک عین آن هم باشد یا خیر ؛ که در قسمت های بعد ، تفاوت مالکیت منافع با حق انتفاع را نیز توضیح خواهیم داد .

حتما بخوانید: مفهوم حق مالکیت

اقسام منافع

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که مالکیت منافع چیست . همانطور که اشاره شد ، اشخاص می توانند مالک عین یک مال بوده و نسبت به آن حق عینی داشته باشند ( عین ، مالی است که وجود خارجی دارد و در عالم واقع ، ملموس و محسوس است : مثل زمین ، خانه ، باغ و … ) یا مالک منافع مال ( منفعت ، مالی است که وابسته به عین مال بوده و از آن ناشی می شود ؛ مثل سکونت در خانه ، زراعت در زمین و استفاده از میوه های باغ ) .

در تکمیل بحث از اینکه مالکیت منافع چیست ، می بایست اقسام منافع مال را نیز ، مورد بررسی و توجه قرار داد . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که منافعی که ناشی از عین مال هستند ، چه انواع و اقسامی دارد ؟ لذا در این قسمت ، به این پرسش جواب خواهیم داد که اقسام منافع چیست .

تقسیم بندی اول ، مربوط به اقسام منافع اعم از منافع متصل و منفصل است .

منافع متصل ، به منافعی گفته می شود که در یک مال ایجاد می شود ؛ بی آنکه در عالم خارج قابل جدا شدن از عین مال باشد . به عنوان مثال ، زیاد شدن ارزش اقتصادی یک ملک و یا بیشتر شدن وزن یک حیوان را می توان نوعی منفعت متصل دانست .

منافع منفصل ، به منافعی گفته می شود که از لحاظ مادی یا حقوقی ، قابلیت تفکیک از عین مال را دارند ؛ به عنوان نمونه ، میوه ها و محصولاتی که در یک باغ به عمل می آید را می توان جزء منافع منفصل نامگذاری کرد که این تقسیم بندی بعضا در زمان اقاله یا فسخ قرارداد ، آثار حقوقی مهمی دارد .

تقسیم بندی دوم ، مربوط به اقسام منافع اعم از منافع طبیعی ، منافع مصنوعی و منافع عهدی است . 

منافع طبیعی ، به منفعتی گفته می شود که به صورت طبیعی و بدون اینکه انسان دخالتی در آن داشته باشد ، ایجاد می گردد ؛ مانند اینکه بر روی یک زمین ، گیاهان و علف های خودرو ایجاد شود که این منافع ، به تبعیت از عین مال یعنی زمین ، متعلق به مالک زمین می باشد .

منافع مصنوعی ، به منافعی گفته می شود که در اثر کار و تلاش و با دخالت فرد ایجاد می شود ؛ مثل اینکه بر اثر زراعت و کشاورزی ، میوه ها و محصولات زراعی و باغی در روی زمین ایجاد شود که در این مورد نیز ، منافع حاصله ، متعلق به مالک زمین می باشد .

منافع عهدی ، به منافعی گفته می شود که در اثر عقد و قراردادی که میان طرفین منعقد می شود ، ایجاد می گردد . به عنوان نمونه ، زمانی که یک فرد ، با دیگری قرارداد مزارعه منعقد کرده و در ازای دریافت محصول ، زراعت زمین خود را به دیگری واگذار نماید که در این حالت ، منافع ایجاد شده طبق قرارداد به آنها تعلق می گیرد .

منفعت مال چیست و انواع آن

تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع

در قسمت های قبل ، توضیح دادیم که مالکیت منافع با مالکیت بر عین مال ، چه تفاوتی دارد . همانطور که اشاره شد ، حد اعلای مالکیت ، مالکیت همزمان عین و منفعت مال می باشد . با این حال ، گاهی افراد ، با انعقاد عقودی همچون اجاره ، مالکیت منفعت مال خود را به دیگری واگذار می کنند که در این حالت ، مستاجر در طول مدت عقد اجاره ، مالک منافع آن مال شده و نسبت به آن حقوق مالکانه دارد .

با این حال ، مالکیت منافع با حق انتفاع نیز متفاوت است و هر چند هر دوی آنها ، در ارتباط با دعاوی عینی هستند ، اما، از آن جهت که آثار حقوقی مهمی در خصوص تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع ایجاد می شود ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این تفاوت ها بپردازیم . اما قبل از آن ، باید توضیح دهیم که اساسا حق انتفاع چیست . مفهوم حق انتفاع ، در ماده 40 قانون مدنی توضیح داده شده که بر اساس آن ، حق انتفاع ، به حقی گفته می شود که به موجب آن ، یک شخص می تواند از عین مالی که متعلق به دیگری است یا مالک خاصی ندارد ، استفاده کند .

بنابراین ، یکی از مهم ترین و اصلی ترین تفاوت های مالکیت منافع با حق انتفاع ، این است که در حق انتفاع ، که می تواند به شکل حق عمری ، رقبی و سکنی باشد ، شخص می تواند از منافع مالی که عین آن ، ملک دیگری است ، صرفا استفاده به عمل آورد ؛ لکن در مالکیت منفعت ، شخص ، مالک منافعی می شود که عین آن ، متعلق به دیگری است .

یکی دیگر از تفاوت های حق انتفاع با مالکیت منافع ، این است که زمانی که مالکیت منفعت به شخصی داده شده باشد ، منافع ایجاد شده ، متعلق به مالک منفعت است ؛ نه مالک عین آن مال . به عنوان مثال ، زمانی که باغی به مدت یک سال اجاره داده می شود ، مستاجر ، مالک منافع آن باغ شده است و اگر در طول مدت اجاره ، منفعتی در آن ملک ایجاد شود ، متعلق به مستاجر است . به همین دلیل ، پس از پایان مدت اجاره ، مستاجر باغ ، می تواند میوه های باغ را چیده و با خود ببرد ؛ چون مالک آنها بوده است .

اما در حق انتقاع ، شخص دارنده حق ، مالکیتی نسبت به عین یا منافع آن ملک ندارد و صرفا به وی اذن داده شده که از منافع آن استفاده کند . به همین دلیل ، اگر حق انتفاع یک باغ به فردی داده شده باشد ، صرفا در طول همان مدت می تواند از منافع آن استفاده کرده ولی مالک آن نمی شود ؛ لذا پس از پایان مدت ، نمی تواند میوه های باغ را چیده و با خود ببرد ؛ چرا که مالکیت عین و منافع باغ ، به مالک باغ تعلق دارد و نه دارنده حق انتفاع .

حق انتفاع چیست

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مالکیت منافع در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی کارشناس رسمی دادگستری نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی کارشناس رسمی دادگستری به سوالات شما عزیزان پیرامون مالکیت منافع پاسخ دهند .

سوالات متداول

1- مالکیت منافع چیست ؟

مالکیت منافع حق مالکیتی است که یک فرد بر منفعت های یک مال دارد ؛ اعم از اینکه مالک عین آن مال نیز باشد یا خیر مانند مستاجری که خانه ای را اجاره کرده است و برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

2- اقسام منافع کدامند ؟

منافع را از یک منظر می توان به منافع منفصل و منافع متصل تقسیم بندی کرد و از سوی دیگر اقسام منافع شامل منافع طبیعی و مصنوعی و عهدی می شود که شرح بیشتر در این خصوص ضمن مقاله ذکر شده است .

3- تفاوت مالکیت منافع با حق انتفاع چیست ؟

در حق انتفاع دارنده حق صرفا می تواند از آن منافع استفاده کند ولی مالک آن نمی شود ولی در مالکیت منافع می توان فرد را مالک آن منافع دانست که برای آشنایی با جزئیات این امر و آثار حقوقی آن می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

برای مشاوره مالکیت منافع

برای مشاوره مالکیت منافع