یکی از مهم‌ترین معضلات ساختمانی بروز ترک‌های متعدد در ساختمان است. ترک‌های ساختمانی به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد. گاها این ترکها نشانه خطرات بسیار بزرگی چون ریزش کل ساختمان و یا ریزش دیواره‌ها و یا سقف هستند که خطرات جانی هم ساکنین را تهدید می‌کند و از سوی دیگر گاها ترکها ممکن است بسیار ساده باشند و به راحتی بتوان آن را بازسازی کرد.
هزینه‌های زیادی برای مقاوم سازی و بازسازی ساختمان‌ها می‌شود چرا که معمولا افراد پس از دیدن ترک در خانه دلیل آن را نشست ساختمان می‌دانند. نشست یکی از مهم‌ترین دلایل بروز ترک است اما تنها یک دلیل از بین دلایل مختلف آن است. به همین دلیل ممکن است عدم اطلاع دقیق از نوع ترکها زمینه هزینه‌های زیادی را برای صاحبان و مالکان ساختمان ایجاد می‌کند. از همین رو نیاز است تا مکانیزم نشست ساختمان به طور دقیق مشخص شود.
ترک‌های ساختمانی از الگو‌های خاصی پیروی می‌کنند. بر خلاف تصوری که از ترکها و مشوش بودن آن‌ها وجود دارد، هر ترکی یک زاویه و جهت و شکاف خاصی را ایجاد می‌کند و در نقاط خاصی از ساختمان ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های هر ترک می‌تواند راهنمایی برای کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان باشد تا دلیل اصلی ترک را مشخص کند و راهکار‌هایی برای مقاوم سازی ساختمان ارائه دهد.
هر ترک در ساختمان نشانه یک ضعف در کلیت ساختمان است. ساختمان‌ها از لحاظ استحکام به دو دسته تقسیم می‌شوند. اول ساختمان‌هایی هستند که قبل از ضوابط لرزه‌ای ساختمان ساخته شده‌اند و از لحاظ مقاومت و بکارگیری مصالح چندان کیفیتی ندارند و از سوی دیگر ساختمان‌های به اصطلاح نوسازی هستند که بر اساس مقررات ملی ساختمان احداث شده‌اند. ساختمان‌های نوع اول بیشتر در معرض انواع شکاف و ترک هستند و مقاومت بسیار کمی هم در برابر نشست و زلزله و غیره دارند. ترک‌های این ساختمان‌ها اغلب خطرناک‌تر از ساختمان‌های مقاوم ارزیابی می‌شود و هنگام تشخیص مکانیزم نشست توسط کارشناس نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
انواع ترک‌های ساختمانی:
- ترک ناشی از نشست
- ترک ناشی از متورم شدن خاک
- ترک ناشی از یخبندان
- ترک ناشی از انبساط و انقباض تاسیسات ساختمانی
- ترک ناشی از فشار‌های خارجی وارده به ساختمان
- ترک ناشی از زلزله
- ترک ناشی از ارتعاش ماشین‌های سنگین
ترک‌های که به دلیل نشست ساختمان ایجاد می‌شود خود دلایل بسیاری دارند. فشار طبقات ممکن است باعث نشست شود. بی توجهی به نوع خاک و همچنین اشتباه در ساختن فونداسیون‌ها می‌تواند باعث عدم تحمل فشار طبقات و نهایتا نشست و ترک شود. فونداسیون‌های مهم‌ترین رکن مقاومت ساختمان هستند و در صورتی که در ساخت آن اصول ایمنی رعایت نشود و یا متریال و مواد مناسبی در اجرای آن به کار گرفته نشود نمی‌توانند باز ساختمان را تحمل کنند و نهایتا نشست خواهند کرد.
دلیل دیگر نشست می‌تواند ایجاد یک حفره در زیر ساختمان باشد. حفر چاه و قنات و یا ریزش چاه‌های قدیمی ممکن است باعث خالی شدن زیر پی ساختمان‌ها شود و به راحتی ریزش یک ساختمان را ایجاد کنند. همچنین گودبرداری‌هایی که در اطراف ساختمان‌ها صورت می‌گیرد و یا باران و سیل ممکن است باعث شسته شدن خاک زیر فونداسیون و نهایتا نشست شوند.
ترک دیگری هم وجود دارد که ناشی از متورم شدن خاک است و دقیقا نقطه مقابل نشست است باعث حرکت قائم ساختمان می‌شود. این نوع ترک مستقیما به خاک مربوط است. در بسیاری از مناطق کشور مانند قم، خاک مارن گچ دار پس از رطوبتی که به آن می‌رسد متورم شدن و به اصطلاح ساختمان را بالا می‌آورد. در ساختمان‌های ضعیف و با طبقات کم گاها ریشه درختان نیز باعث حرکت قائم ساختمان می‌شود.
ترک ناشی از یخبندان به دلیل معتدل بودن آب و هوای کشور ما چندان معمول نیست اما در شهر‌های ارومیه، اردبیل، تبریز و همدان مورادی مشاهده شده است. این نوع ترک غیر قابل کنترل نیست و در واقع مانند بسیاری از نشست‌های دیگر ناشی از ضعف ساختمان است. ترک‌های بیرونی حاصله از یخبندان می‌تواند ارتباط مستقیمی با بتن ریزی و ترکیب بتن داشته باشد.
انقباض و انبساط تاسیسات ساختمانی مانند لوله‌های آب و برق و فاضلاب و گاز و همچنین سازه‌های فلزی ممکن است در اثر انبساط و انقباض متورم شده و یا خالی شدن دیواره و نهایتا ریزش را به دنبال داشته باشد.
ضربات بیرونی و یا فشار های بیرونی دلیل دیگر نشست است. معمولا هنگامی که در مجاورت ساختمان‌ها ساخت و ساز صورت می‌گیرد فشار‌هایی به ساختمان وارد می‌شود. در صورتی که این فشار‌ها بیش از حد باشد و یا ساختمان مقاومت کافی را نداشته باشد ترک‌های متعددی در آن ایجاد می‌شود.
پنجمین دلیل ترک زلزله است. زلزله‌ها باعث ایجاد ترک در همه ی قسمت‌های ساختمان می‌شوند و بر خلاف سایر ترکها که از الگوی خاصی پیروی می‌کنند کاملا نامنظم و گاها بسیار عمیق است.
آخرین دلیل ترک‌های ساختمانی فشار ناشی از ارتعاشات است. فرض کنید در کوچه و خیابان شما شهرداری مشغول ساخت و آسفالت کردن جاده است. غلتک‌ها با ضربات متعددی که وارد می‌کنند می‌توانند به راحتی در ساختمان ترک ایجاد کنند. معمولا این ترکها در کنار پنجره‌ها و یا پوسته دیوار‌ها رخ می‌دهد و در صورت مقاوم نبودن ساختمان گاه دیواره‌ها را نیز دچار ترک می‌کنند.
حال موارد بالا فرضیاتی بیش در خصوص ترک‌های ساختمانی نیستند. پرسش اصلی این است که چگونه تشخیص دهیم ترک به چه دلیلی ایجاد شده است؟ کار کارشناس راه و ساختمان از پرسش به این سوال آغاز می‌شود.
در ابتدا اشاره کردیم که ترک‌های ساختمانی از الگوی خاصی پیروی می‌کنند. کارشناس ابتدا نوع ساختمان را از لحاظ قدمت بررسی می‌کند. سپس نوع سازه را مشخص می‌کند. سازه‌های مختلف بتنی و فلزی. ساختمان‌هایی که فونداسیون‌های یکپارچه‌ای دارند و اصول ساخت آن به درستی رعایت شده باشند هرگز دچار نشست نمی‌شوند به همین دلیل کارشناس به دنبال علت دیگری می‌رود. بعد از مشخص کردن این موراد کارشناس جهت و محل هر نشست را مشخص می‌کند. با ذکر مثال‌هایی این موضوع را توضیح می‌دهیم.
فرض کنید سازه ساختمان فلزی است. با اطلاعاتی که کارشناس در خصوص پوشش سازه و اندازه آن به دست آورده است به بررسی ترک می‌پردازد. در صورتی که ترکها دقیقا بر روی سازه فلزی باشند قطعا دلیل ترک یا انبساط و انقباض سازه است و یا نداشتن پوشش مناسب بر روی سازه‌ها.
و یا ممکن است ترک بر روی تیرچه و تیرآهن‌ها ایجاد شده باشد. در این موراد دو فرضیه وجود دارد. اول این که استاندارد‌ها در خصوص نوع تیرچه و سایز آن رعایت نشده است و بار سقف بر مقاومت تیرچه می‌چربد و یا دیواری روی تیرچه ایجاد شده که بارگیر نبوده است. گاها ساختن شومینه و یا بار‌های اضافی می‌تواند باعث فشار بیش از حد به تیرچه و ایجاد شکاف شود.
اما فرض کنید در یک ساختمان پنج طبقه در همه طبقات شکاف‌هایی ایجاد شده است. فرضیه نشست برای این مورد هنگامی صادق است که شکاف و ترک‌های ایجاد شده در همه طبقات به یک سمت باشند. در صورتی که شکاف‌ها هم جهت باشند یکی از ستون‌های ساختمانی دچار نشست شده است. جهت شکاف اگر رو به بالا باشد قاعدتا نشان از متورم شدن خاک زیر یکی از ستون‌ها دارد.
نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص ضخامت شکاف‌هاست اگر شکاف در داخل و بیرون از یک ساختمان ایجاد شده باشد هر طرف که ضخامت کمتری دارد دیوار به همان سمت ریزش خواهد کرد. بالا و یا پایین بودن ضخامت شکاف‌ها نیز در ارزیابی کارشناس نشانه مهمی خواهد بود.
مباحث زیادی را می‌توان حول این موضوع مطرح کرد اما مسئله اصلی کارشناسی ساختمان است. بدون انجام کارشناسی نمی‌توان دلیل نشست را مشخص نمود هر چند ممکن است بتوان فرضیه‌هایی در آن مورد عنوان کرد اما چون جان و مال افراد در خطر است و بسیاری از ترکها نشانه یک خطر فوری هستند بهتر است بلافاصله به کارشناسان مراجعه کنید.
گاهی با مشخص کردن مکانیزم بروز ترک در منازل خود می‌تواند جهت تعیین خسارت و یا حتی طرح دعوی علیه عوامل مشکل به وجود آمده نیز اقدام کنید. کارشناسان ما در همه شهر‌های کشور آمادگی ارزیابی و کارشناسی آپارتمان، مراکز تجاری و انواع تاسیسات و سازه‌ها را دارند.
