روش‌های مختلفی برای تعیین قیمت پایه هر سهم در شرکت‌های سهامی وجود دارد. سرمایه‌گذاران این شرکت‌ها و افراد حقیقی و حقوقی چه در جریان قیمت‌گذاری سهام و چه در خصوص اعلام قیمت پایه هر سهم دغدغه‌هایی در خصوص تعیین دقیق آن و معیار‌ها و فاکتور‌های آن دارند. کارشناسان رسمی دادگستری بورس و اوراق بهادار به تعیین ارزش قیمت هر سهم می‌پردازند و در این راه از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. این روش‌ها با توجه به شرایط هر شرکت صورت می‌گیرد اما گاها عوامل دیگری چون وضعیت اقتصادی کشور و نرخ تورم و غیره نیز در تعیین ارزش اهمیت دارند. در ادامه توضیح مختصری به روش‌های مختلف قیمت گذاری سهام خواهیم داشت.
به طور کلی هفت روش را می‌توان در قیمت گذاری سهام شرکت‌ها از هم تفکیک نمود:
- قیمت گذاری بر اساس ارزش اسمی سهم
- قیمت گذاری بر اساس ارزش دفتری
- قیمت گذاری بر اساس ارزش فعلی جریان‌های نقد آتی
- قیمت گذاری بر اساس ارزش‌های خالص جاری دارائی‌ها
- قیمت گذاری بر اساس معدل دو
- قیمت گذاری بر اساس ارزش اقتصادی و ذاتی
- قیمت گذاری بر اساس ارزش سود آوری
روش اول ساده‌ترین روش تعیین قیمت سهام شرکت‌هاست. در این روش تعداد سهم در قیمت روی برگه هر سهم ضرب می‌شود و ارزش سهامی کل شرکت مشخص می‌گردد. نحوه قیمت گذاری سهام در این روش تنها از راه دسترسی به اطلاعات کاملا ساده امکان پذیر است.
در روش دوم حاصل ارقام در صورت حساب‌های مالی هر شرکت مشخص می‌شود و سپس با کسر بدهی‌های مختلفی که شرکت دارد اعم مالیاتی و غیر مالیاتی ارزش کل شرکت تعیین می‌شود. در این روش کارشناس رسمی دادگستری نسبت تعیین صورت حساب‌ها و یا بررسی آن‌ها و همچنین ارزیابی بدهی‌ها اقدام می‌نماید.
روش سوم هم روش ساده‌ایست. در این روش ارزش هر سهم هنگام معامله در بازار بورس در کل سهام شرکت ضرب شده و ارزش کل تعیین می‌شود.
اما روش چهارم یعنی قیمت گذاری بر اساس خالص دارائی‌ها کمی پیچیده تر است. کارشناس دادگستری بورس و اوراق بهادار در این روش بودجه ده سال آتی شرکت‌ها مشخص می‌کند و نسبت به ارزش فعلی خالص دارائی جریان‌های آتی شرکت نسبت سنجی شده و سپس اقدام به تعیین و اعلام قیمت پایه سهام می‌گردد. چند نکته بسیار مهم در این روش باید مورد توجه باشد. اولا محاسبه دارائی‌های ثابت شرکت در سال دهم. دوم تعیین ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی بر اساس نرخ تنزیل اوراق مشارکتی. سوم هزینه بازخرید کارکنان و محاسبه میزان مالیات شرکت. چهارم خالص سرمایه در گردش. این روش در کشور‌هایی مورد استفاده است که اقتصاد پویا و تولیدی دارند و همچنین نرخ تورم در آن در طی سال های گذشته آن روند ثابتی داشته باشد و هنگام ارزیابی نیز پیش بینی‌ها مبنی بر دو رقمی شدن نرخ تورم نباشد.
روش پنجم قیمت گذاری بر اساس معدل دو است. معدل دو یا چند قیمت پایه سهام تعیین و اعلام می‌گردد. در شرکت‌های سود ده قیمت پایه سهم تعیین شده به روش سود آوری و قیمت پایه سهام تعیین شده دیگر به روش ارزش‌های جاری به عنوان قیمت پایه سهم مشخص می‌شود.
در این روش تمام بدهی‌ها باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. کالای اولیه و کالا‌هایی که در جریان تولید هستند و یا کالا‌هایی موجود باید به دقت تعیین ارزش شوند. در شرکت‌های بورسی معادل و برابر قیمت ارزش هر سهم هنگام معامله در بازار مشخص شود. در صورتی که میزان سهام شرکت در شرکت سرمایه پذیر کمتر از 5 درصد باشد ارزش سرمایه گذاری بر اساس ارزش دفتری خالص و دارائی‌های شرکت سرمایه پذیر صورت می‌گیرد و این مورد نیاز به ارزیابی دقیق کارشناس رسمی بورس و اوراق بهادار دارد.
اگر میزان سهام شرکت در شرکت سرمایه پذیر بین 5تا 20 درصد باشد، قیمت از بازار غیر رسمی و به صورت ارزش ویژه تعیین می‌شود. اگر میزان سهام شرکت در شرکت سرمایه پذیر بین 25 تا 50 درصد باشد به روش ارزش ویژه محاسبه خواهد شد و نهایتا اگر بیش از 50 درصد باشد شرکت مشمول تلفیق گردیده و به روش ارزش ویژه سهام شرکت را تعیین می‌کنند.
در روش مذکور بدهی‌های شرکت اعم از مالیات و یا بدهی‌های معوقه آن مورد محاسبه قرار می‌گیرد. گزارش حسابرسی دوره‌های مختلف شرکت توسط کارشناسان ارزیابی و وضعیت آن‌ها در تعیین نرخ سهم اثر گذار خواهد بود. حق الامتیاز، حق التاسیس، حق الاختراع، حق لیسانس و ارزش برند و یا برند‌های مختلفی که یک شرکت دارد به صورت ارزش ریالی محاسبه و در تعیین نرخ دخیل خواهد بود.
روش ششم قیمت گذاری بر اساس ارزش اقتصادی و ذاتی. کارشناس بورس و اوراق بهادار با توجه به وضعیت مالی شرکت و مقایسه با شرکت‌های مشابه و همچنین جایگاه آن در تولید و میزان و نوع کالای تولید شده ارزش سهام ر مشخص می‌کنند. یکی از بهترین روش‌های تعیین ارزش سهم برای شرکت‌های خاص است چرا که هم موقعیت شرکت در عرصه داخلی و هم موقعیت شرکت در عرصه بین المللی مورد بررسی قرار می‌گیرد. شرکت‌هایی که امکان تولید کالای خاصی را داشته باشند که از لحاظ استراتژیک نیز اهمیت داشته باشد می‌توانند از این روش استفاده کنند. البته با توجه به این که امکان هنجارین شدن این روش وجود دارد کارشناسان باید توجه خاصی به کیفی کردن امور مختلف در باب تعیین ارزش داشته باشند.
روش هفتم قیمت گذاری بر اساس ارزش سود آوری است. این روش در مورد شرکت‌هایی است که که میانگین سود موزون سه سال قبل آن‌ها پس از کسر مالیات و لحاظ کردن عوامل سود دست کم معادل 5 درصد ارزش خالص دارائی‌های شرکت باشد و سه سال قبل به سود دهی رسیده باشد.
این روش یکی از پیچیده‌ترین روش‌های تعیین ارزش سهام است که علاوه بر مشخص کردن صورت حساب‌های مختلف و ارزیابی آن‌ها نیاز است تا ارزیابی دقیقی از ارزش شرکت در حال حاضر و همچنین بررسی مدارک شرکت در زمان ثبت جهت تطبیق ارزش اعلامی دارد.
امور مطروحه در این یادداشت صرفا من باب توضیح و درآمدی مختصر در خصوص ارزیابی سهام شرکت‌ها بود و روش‌های مذکور بسیار گسترده و پیچیده‌تر خواهند بود چرا که گاها خود ارزیابی ها نیز دشوارند. کارشناس دادگستری بورس و اوراق بهادار ما در حوزه ها و در شهر‌های مختلف کشور با بیش از پنج دهه سابقه در امور ارزیابی آمادگی ارزیابی دارائی‌ها و بررسی صورت حساب‌ها جهت تعیین نرخ دقیق سهم و ارزش سهام شرکت‌ها را دارند.
