عقد مساقات چیست – شرایط

عقد مساقات ، به عقدی گفته می شود که به موجب آن ، شخصی به عنوان عامل ، متعهد می شود که در ازای دریافت سهم ، درختان و گیاهان را آبیاری نموده و به ثمر برساند . علاوه بر شرایط عمومی قراردادها ، در مساقات باید حتما سهم عامل به صورت مقداری از ثمره باشد . از آثار این عقد نیز می توان به این مساله اشاره نمود که به محض حصول ثمره ، عامل ، مالک سهم خود می شود .

برای مشاوره عقد مساقات

برای مشاوره عقد مساقات

قانون مدنی ایران ، قانون مادر در زمینه عقود و ایقاعات می باشد که متاثر از فقه اسلامی بوده و کلیه احکام مربوط به عقود معین و مقررات کلی عقود غیر معین را بیان داشته است . یکی از عقود معین که در قانون مدنی ذکر شده ، عقد ساقات می باشد که با عقدی به نام مزارعه ، متفاوت است .

بر اساس قانون مدنی ، مساقات به معامله ای گفته می شود که بین صاحب درخت و عامل ، در مقابل سهم مشخصی از ثمره ، واقع می شود . اما کسانی که قصد انعقاد این قرارداد را دارند ، ممکن است با شرایط و آثار قانونی ناشی از این عقد ، آشنا نباشند . به همین مناسبت ، پرداختن به اینکه ماهیت عقد مساقات چیست ، ضرورت دارد .

در ادامه این مقاله ، پس از اینکه به توضیح عقد مساقات و ویژگی های آن پرداختیم ، شرایط و آثار آن را شرح داده و سپس ، در مورد انحلال عقد مساقات صحبت خواهیم کرد . در خاتمه ، برای تکمیل مطالب مذکور ، تفاوت عقد مساقات با مزارعه را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

عقد مساقات چیست

عقود و قراردادهای مشمول قانون مدنی ، به دو دسته عقود معین و غیر معین تقسیم بندی می شوند که عقود معین ، به عقودی گفته می شود که احکام ، شرایط و آثار مربوط به آنها در قانون ، به صورت دقیق بیان شده است . یکی از این عقود معین ، عقد مساقات می باشد که در کنار عقد مزارعه ، کاربرد وسیعی در زمینه امور کشاورزی دارد . به همین دلیل ، سوالی که مطرح می شود ، این است که عقد مساقات چیست ؟

برای پاسخ به این سوال که عقد مساقات چیست ، ابتدا باید معنای مساقات را ذکر کنیم . مساقات در لغت به معنای « آبیاری ، آبدهی و غرس نهال » بوده و در اصطلاح ، به معنای کشت کردن زمین به شراکت می باشد که به عنوان یک عقد ، منجر به سهم بردن از درختکاری و بوته های موجود در باغ ها می باشد .

عقد مساقات در ضمن مواد 543 الی 545 قانون مدنی ، بیان شده است . بر اساس ماده 543 قانون مدنی ، مساقات به معامله ای گفته می شود که بین صاحب درخت و امثال آن ، با عامل منعقد می شود و به موجب آن ، در مقابل عمل عامل برای نگه داری از درخت و … ، سهم معینی برای هر یک از آنها از ثمره حاصل ، تعیین می شود . منظور از ثمره در عقد مساقات ، اعم از میوه ، برگ ، گل و غیر اینها است و به این لحاظ ، با مزارعه متفاوت می باشد که در ادامه ، بیشتر توضیح خواهیم داد .

حتما بخوانید: عقد مزارعه و ارکان آن

شرایط عقد مساقات

در قسمت قبل ، به توضیح این مطلب که عقد مساقات چیست ، پرداختیم و گفتیم که قرارداد مساقات ، مانند یک قرارداد مشارکت است که میان صاحب درختان با شخصی به نام عامل منعقد می شود که وی ، از درختان و باغ محافظت نموده و در مقابل ، سهم معینی از ثمره به وی تعلق گیرد . اما سوالی که مطرح می شود ، این است که شرایط عقد مساقات چیست ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که عقد مساقات نیز ، مانند هر عقد و قرارداد دیگری ، نیازمند رعایت شرایطی است که عقد ، به صورت صحیح واقع گردد . در ماده 190 قانون مدنی ، شرایط صحت معاملات به صورت کلی ذکر شده است که بر اساس آن ، شرایط صحت هر قراردادی از جمله مساقات ، داشتن قصد و رضایت در طرفین قرارداد ، دارا بودن اهلیت ، مشخص بودن موضوع قرارداد و مشروع بودن جهت یا هدف معامله است .

همچنین ، عقد مساقات ، یکسری شرایط اختصاصی هم دارد که در تنظیم قرارداد ، باید رعایت شوند . اما ابتدا ، باید اشاره کنیم که بر اساس ماده 545 قانون مدنی ، احکام و شرایط عقد مزارعه ، در مورد مساقات هم مورد رعایت قرار می گیرد . به همین دلیل ، برای اطلاع از شرایط و احکام این عقد ، می توان به قرارداد مزارعه رجوع نمود .

از دیگر شرایط عقد مساقات ، این است که موضوع این عقد ، آبیاری درخت و امثال آن مثلا بوته محصولات است ؛ به نحوی که ثمره ای از آن حاصل شده و قابل تقسیم باشد . بنابراین ، بر خلاف مزارعه که موضوع آن ، کشت و زرع در زمین می باشد ، عقد مساقات اختصاص به نگهداری و آبیاری درختان باغ دارد . همچنین ، عقد مساقات ، شامل کاشتن درخت و گیاهان و بوته ها نمی شود ؛ بلکه صرفا ناظر بر نگهداری و آبیاری درختان و گیاهان موجود می باشد .

یکی دیگر از شرایط صحت قرارداد مساقات ، این است که حق الزحمه عامل ، حتما باید به صورت سهم بردن از محصول و ثمره باشد ؛ مثلا یک دوم یا یک سوم از ثمره . فلذا ، صاحب درختان نمی تواند مبلغی پول به عنوان حق الزحمه به عامل بدهد . هر چند ، می تواند در کنار سهم مذکور ، مال دیگری نیز به عامل بدهد . باید توجه داشت که نمی توان ضمن عقد مساقات ، شرط کرد که تمام محصول ، به عامل یا مالک تعلق داشته باشد و در این صورت ، عقد مساقات باطل است .

باید افزود که بر اساس ماده 545 قانون مدنی ، عامل یا کسی که اقدام به نگهداری از درختان می کند ، بر خلاف عقد مزارعه ، نمی تواند بدون اجازه دادن مالک درختان ، معامله را به شخص دیگری واگذار کرده و یا در انجام آن ، با فرد دیگری شراکت کند .

شرایط صحت معامله

ویژگی های عقد مساقات

در قسمت قبل ، توضیح دادیم که طبق قانون مدنی ، برای اطلاع از شرایط و احکام عقد مساقات ، می توان به عقد مزارعه مراجعه نمود . به همین دلیل ، در این قسمت قصد داریم با مراجعه به باب مزارعه ، به بررسی ویژگی های عقد مساقات بپردازیم .

ویژگی عقد مساقات ، این است که اولا ، نوعی عقد است که به توافق و رضایت دو طرف نیاز دارد و شرایط صحت قراردادها ، می بایست حین انعقاد آن ، وجود داشته باشد . همچنین ، مساقات ، عقدی معین است که احکام و شرایط آن ، در قانون مدنی بیان شده ( عمدتا در باب مزارعه ) و به همین دلیل ، حین تنظیم قرارداد ، می بایست آنها را مد نظر قرار داد .

یکی دیگر از ویژگی های این عقد ، آن است که عقد مساقات ، نوعی عقد لازم است . عقود لازم ، به عقدی گفته می شود که هیچ کدام از طرفین ، بدون داشت دلیل موجه ، نمی توانند آن را به هم بزنند و ابتدائا ، هر دو می بایست به آن پایبند باشند . برخلاف عقود جایز ، که هر یک از طرفین ، می توانند آن را بدون علل قانونی فسخ کنند . البته ، لازم بودن عقد مساقات ، به این معنا نیست که در همه حال باید به آن پایبند بود ؛ بلکه هر کدام از طرفین ، در صورت وجود خیار ، حق فسخ قرارداد را دارند .

همچنین ، عقد مساقات به دلیل فوت هر یک از طرفین یا هر دوی آنها ، باطل نمی شود . اما در صورتی که حین عقد مساقات شرط شده باشد که عامل ، بالمباشره ( خودش به شخصه ) اقدام به سقی یا آبیاری نماید ، اگر فوت کند ، عقد منفسخ می شود .

یکی دیگر از ویژگی های عقد مساقات ، معوض بودن این قرارداد است . بر اساس قانون مدنی ، در عقد مساقات نیز همچون مزارعه ، عامل ، در محصول درختان ، شریک می شود و همانطور که اشاره شد ، می بایست حتما به صورت سهم مشخصی از آن باشد .

حق فسخ قرارداد

آثار عقد مساقات

عقد مساقات ، مانند سایر عقود ، آثار مهمی به دنبال دارد که در انعقاد آن ، می بایست به آن توجه داشت . لذا در این قسمت ، قصد داریم مهم ترین آثار عقد مساقات را مورد بررسی قرار داده و به این سوال پاسخ دهیم که در صورت انعقاد این قرارداد ، چه آثاری در روابط طرفین ایجاد می شود ؟

یکی از مهم ترین آثار عقد مساقات ، این است که چون عقد مساقات ، عقد معوض است ، عامل استحقاق شراکت در ثمره درختان را خواهد داشت و به محض اینکه ثمره درخت ایجاد شود ، عامل ، مالک آن می شود و مالکیت عامل بر سهم خود ، طبق همان میزانی است که ضمن عقد درج شده و در واقع ، ثمره محصول ، به منزله یک مال مشاع خواهد بود که عامل و مالک ، در آن سهیم هستند .

یکی دیگر از آثار عقد مساقات ، این است که اگر عامل ، اقدام به مساقات ننموده و کسی هم نباشد که به جای او این کار را انجام دهد ، چون عقد مساقات لازم است ، قاضی می تواند وی را به انجام تعهد ملزم کرده و یا مساقات را به خرج وی ، ادامه دهد . اگر هم مدت منقضی شده و عامل ، ایفای تعهد نکند ، باید اجرت المثل مالک درختان را بدهد .

قرارداد شراکت

انحلال عقد مساقات

سوال دیگری که در خصوص عقد مساقات مطرح می شود ، این است که انحلال عقد مساقات به چه صورت است ؟ انحلال عقد ، به معنای پایان یافتن عقد می باشد و بر اساس قانون ، می تواند به شیوه های مختلفی صورت گیرد که در مورد عقد مساقات ، شامل این موضوعات خواهد بود :

انحلال عقد مساقات از طریق اقاله یا تفاسخ ؛ به این معنا که چون عقد مساقات ، لازم است ، همان دو نفری که عقد مساقات را منعقد کرده اند ، می بایست با توافق همدیگر عقد را به هم زده و به آن خاتمه دهند .

انحلال عقد مساقات از طریق فسخ قرارداد ؛ به این معنا که اگر یکی از موجبات فسخ قرارداد یا همان خیارات در حقوق وجود داشته باشد ، می توان به قرارداد خاتمه داد . طبق قانون ، در صورتی که عقد مساقات ، نیازمند انجام اقداماتی از قبیل حفر چاه و مواردی از این قبیل بوده و حین عقد ، عامل از آن بی اطلاع باشد ، می تواند معامله را فسخ کند و اینکه طرفین ، خیار غبن نیز خواهند داشت .

انحلال عقد مساقات از طریق انفساخ ؛ به این معنا که بنا به دلایل خارجی ، نتوان به قرارداد عمل نمود . به عنوان نمونه ، در صورتی که موضوع عقد مساقات ( درختان ) بنا به عللی از قابلیت انتفاع خارج شده باشند و بر طرف کردن این عیب امکان پذیر نباشد ، عقد مساقات ، خود به خود به پایان می رسد .

در صورتی هم که در عقد ، برای عامل شرط مباشرت شده و او فوت کند ، عقد منفسخ می شود . همچنین ، در صورتی که کسی ، مالک منافع باغ بوده و در خصوص آن قرارداد مساقات منعقد کرده باشد و فوت کند ، قرارداد منفسخ می گردد .

در هر حال ، ذکر این نکته ضروری است که اگر عقد مساقات ، از اساس باطل بوده و یا اینکه بنا به علتی فسخ شود ، تمام ثمره ، به مالک درختان تعلق دارد و عامل ، می تواند صرفا اجرت المثل کارهای انجام شده را از وی مطالبه نماید .

موارد انحلال قرارداد

تفاوت عقد مساقات با مزارعه

حال که با مفهوم عقد مساقات ، آشنا شدیم ، بهتر است در تکمیل بحث ، تفاوت عقد مساقات با مزارعه را نیز ، به صورت مختصر شرح دهیم . لازم به ذکراست که احکام مربوط به عقد مزارعه ، ضمن مواد 518 الی 542 قانون مدنی بیان شده است .

بر اساس این قانون ، مزارعه عقدی است که به موجب آن ، یکی از طرفین ( به نام مزارع ) ، زمینی را برای مدت زمان مشخصی ، به طرف دیگر ( عامل ) می دهد تا امور زراعی را در آن زمین انجام داده و حاصل زمین را میان خود ، تقسیم کنند . مانند عقد مساقات ، سهم هر کدام از طرفین ، می بایست به صورت دقیق ( مثل ربع یا ثلث ) معین شود و در غیر این صورت ، قرارداد ، مزارعه نیست .

عقد مزارعه هم مانند عقد مساقات ، عقدی لازم است و فسخ این قرارداد بدون رضایت دیگری و یا به یکی از علل قانونی ، امکان پذیر نمی باشد . اما تفاوتی که عقد مساقات با عقد مزارعه دارد ، این است که اگر مزارعه باطل شود ، حاصل بدست آمده ، متعلق به صاحب بذر است ( چه مزارع چه عامل ) و طرف دیگر ، تنها می تواند اجرت المثل زمین یا کار خود را دریافت کند . اما در مساقات ، ثمره در چنین شرایطی به مالک تعلق می گیرد و عامل ، مستحق اجرت المثل است .

یکی دیگر از تفاوت های مزارعه و مساقات ، این است که عامل مساقات ، نمی تواند بدون اجازه مالک ، عقد را به دیگری واگذار کرده یا شریک کند ؛ اما در مزارعه ، عامل می تواند اجیر گرفته یا با دیگری شریک شود ولی برای انتقال مزارعه به دیگری ، رضایت مالک زمین لازم است .

قرارداد مضاربه چیست

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص عقد مساقات در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی کارشناس رسمی دادگستری نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی کارشناس رسمی دادگستری به سوالات شما عزیزان پیرامون عقد مساقات پاسخ دهند .

سوالات متداول

1- عقد مساقات چیست ؟

عقد مساقات معامله ای است میان مالک درختان و عامل منعقد می شود که در ازای حصه معین از ثمره اقدام به آبیاری و نگهداری از آنها نماید که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

2- شرایط عقد مساقات چیست ؟

علاوه بر لزوم وجود شرایط عمومی معاملات در مساقات می بایست سهم عامل به صورت مقداری از ثمره بوده و این عقد مختص نگهداری از گیاهان و درختان است و به کاشت بذر در زمین ارتباط ندارد که شرح آن در مقاله آمده است .

3- آثار عقد مساقات کدامند ؟

از جمله آثار عقد مساقات این است که عقد مساقات لازم است و طرفین می بایست به تعهدات خود عمل کنند و همچنین اینکه به محض حصول ثمره مالک و عامل در ثمره درختان شریک می شوند که جزئیات این مطلب در مقاله آمده است .

برای مشاوره عقد مساقات

برای مشاوره عقد مساقات