اصولا نقشه برداری براساس ماهیت زمین و ابزار کاربردی طبقه بندی میشود.
نقشه برداری براساس ماهیت زمین
الف) نقشه برداری مهندسی
این نوع نقشه برداری زمانی کاربرد دارد که داده ها به میزان کافی برای برنامه ریزی و طراحی آثار مهندسی مانند جاده ها ، پل ها و مخازن گرداوری می گردد.
ب) توپوگرافی
توپوگرافی برای نشان دادن سطح فیزیکی زمین از جمله تمام پستی و بلندی های آن مانند کوه ها، دره ها، رودخانه ها و … . کاربرد دارد. در این نقشه ها علاوه بر شکل و موقعیت عوارض مسطحاتی زمین، وضع ارتفاعی آن را نیز معمولا به صورت منحنی میزان و نقاط ارتفاعی نشان داده میشود.
پ) هیدروگرافی
کاربرد هیدروگرافی برای تعیین M.S.L (میانگین سطح دریا)، مساحت پخش آب، عمق آب، سرعت جریان در نهرها، سطح مقطع جریان و غیره است.
ز) نقشه برداری نجومی
نقشه برداری نجوم برای تعیین محل مطلق هر نقطه روی سطح زمین کاربرد دارد. این نقشه برداری شامل مشاهدات در اجسام آسمانی مانند ستارگان میباشد.
و) نقشه برداری اکتشافی
هدف از این نوع نقشه برداری این است که داده ها با علامت گذاری مشاهده فیزیکی و برخی اندازه گیری ها با استفاده از ابزارهای نقشه برداری ساده جمع آوری گردند. (بیشتر برای یافتن معادن و موارد زمین شناسی کاربرد دارد.)
ه) نقشه برداری عکاسی
این نوع نقشه برداری، به گرداوری اطلاعات با گرفتن عکس از نقاط منتخب با استفاده از دوربین می پردازد.
ر) نقشه برداری باستان شناسی
جمع آوری اطلاعات مربوط به اماکنی که از نظر ملاحظات باستان شناسی و یادگارهای باستانی از دوران باستان کشف شده اند با استفاده از این نوع نقشه برداری کاربرد دارد.
ن) فتوگرامتری
در این نوع نقشه برداری، داده های مربوط به مقاطع بزرگ زمین با گرفتن عکس از هواپیمای مخصوص جمع آوری می شود.
ابزار نقشه برداری
الف) طناب
اصلی ترین و قدیمی ترین نوع نقشه برداری طناب می باشد. روش کلی کار با طناب، ساخت مثلث است . منطقه مورد بررسی باید به تعدادی مثلث کوچک تقسیم شود. زاویه های مثلث نباید از 30 درجه و بیشتر از 120 درجه تعیین شود.باید مثلث های مساوی مثلث های ایده آل باشند. هیچ زاویه ای در این روش اندازه گیری نمی شود و گره ها و نقاط کنترل خطوط برای چک کار و رسیدن به دقت هرچه بیشتر است.
برای سطوح تقریبا صاف و مساحت های مورد بررسی کوچک از این نوع نقشه برداری استفاده میشود.
ب) تاکئومتر
تاکئومتری شاخه ای از نقشه برداری میباشد که در آن مسافت افقی و عمودی با انجام مشاهدات زاویه ای با ابزاری که به تاکئومتر معروف است، مشخص میگردد. تاکئومترها در واقع جز تئودولیت قابل حمل که مجهز به دیافراگم استادیا (stadia diaphragm) و یک لنز آنالاتیک (anallatic lens) میباشد. در چنین روش نقشه برداری نیازی به اندازه گیری فاصله نمیباشد. اصل روش تاکئومتری بر اساس مثلث متساوی الساقین است که در آن نسبت فاصله پایه از راس و طول پایه همیشه ثابت میباشد.
پ) قطب نما
اصل پیمایش برای کاربرد از قطب نما است. در این روش نیازی به ایجاد مثلث نیست. از یک قطب نما منشوری برای اندازه گیری بلبرینگ مغناطیسی خط استفاده می کند و فاصله آن توسط طناب اندازه گیری می شود. مجموعه ای از خطوط اتصال با استفاده از قطب نما و اندازه گیری مسافت با استفاده از طناب تهیه می شود. و برای جزئیات داخلی از افست خطوط اصلی اندازه گیری استفاده میشود.
در واقع برای نقشه برداری از مناطق بزرگ که دارای جزئیات زیادی کاربرد دارد. مثلا می توان از آن برای نقشه برداری از یک مسیر رودخانه در دماوند استفاده شود.
ت) جدول هوایی
اساس این روش خطوط موازی است. بدین ترتیب که کاغذ را بر روی زمین (یا عوارض) قرار میگیرد و خطی موازی با زاویه عارضه دوم ترسیم می کنیم. سپس بر روی عارضه دوم رفته و خطی موازی با زاویه عارضه سوم ترسیم می کنیم. بدین ترتیب این کار را تا عارضه آخر ادامه داده تا یک شبکه از خطوط موازی از عوارض بر روی کاغذ رسم شود.
این روش بیشتر برای ترسیم جزئیات داخلی کاربرد دارد و در صورت عدم نیاز به دقت زیاد توصیه میشود.
د) دوربین عکاسی
فتوگرامتری مبتنی بر تکنیک گرفتن عکس از زاویه های مختلف برای تهیه جزئیات توپوگرافی با سرعت نسبی بالا میباشد.
دو نوع نقشه برداری عکاسی وجود دارد:
1) فتوگرامتری زمینی
در فتوگرامتری زمینی نقشه هایی از عکس های زمینی از نقاط مختلف روی سطح زمین برای اهداف اندازه گیری گرداوری میشود.
2) فتوگرامتری هوایی
در فتوگرامتری هوایی نقشه ها از هوا از طریق هواپیما یا هلیکوپتر تهیه میگردند.
