وقف | تعریف حقوقی وقف چیست

در تعریف حقوقی وقف، وقف عبارت است از حبس عین مال و تسبیل منافع آن. در وقف، اصل مال و عین آن ثابت نگه داشته می شود، در حالی که استفاده از منافع آن ادامه دارد. ارکان وقف عبارتند از واقف، موقوف علیهم و عین موقوفه. واقف کسی است که مالش را وقف می کند، موقوف علیهم یعنی کسانی که مال به نفع آنها وقف شده است و عین موقوفه همان مالی که وقف می شود. بدون ارکان وقف و شرایط هر رکن، عقد وقف صحیح نمی باشد.

برای مشاوره وقف و ارکان آن

برای مشاوره وقف و ارکان آن

یکی از راه هایی که برخی افراد جهت انجام امور خیر و با نیت از بین بردن فقر در جامعه یا کمک به نیازمندان انتخاب می کنند، وقف است. در یک تعریف لغوی، وقف عبارت است از اینکه شخصی بخشی از مالش را به انجام امور خیریه اختصاص دهد، بدین نحو که اصل مال به قوت خود سالم و دست نخورده باقی می ماند و منافع حاصل از آن صرف امور خیریه و اجتماعی می گردد.

به وقف در اصطلاح عرفی صدقه جاریه نیز می گویند چرا که اصل مال همواره باقی است ولیکن از منافع آن در طی زمان استفاده می شود. از دیر باز تا کنون افراد بسیاری تمایل به انجام کار خیر از طریق نهاد وقف داشته و دارند اما انجام عقد وقف آداب و ارکانی دارد که بدون رعایت آن تشریفات و بدون وجود آن ارکان عقد وقف صحیح نبوده و واقع نخواهد شد. 

 در این مقاله بر آن شدیم تا به بررسی اینکه تعریف حقوقی وقف چیست از منظر قانون مدنی بپردازیم و سپس هر یک از ارکان آن اعم از واقف، موقوف علیهم و عین موقوفه را به طور جداگانه با ذکر شرایط قانونی آن مورد بررسی قرار دهیم. چنانچه قصد آگاهی از وقف و ارکان آن را دارید در ادامه مقاله با ما همراه باشید. 

وقف چیست

همه ما شنیده ایم که برای مثال مالی وقفی است، اما شاید ندانیم که تعریف لغوی وقف و تعریف حقوقی وقف چیست. در فرهنگ عمید وقف به این صورت تعریف شده است: وقف عقدی است که کسی، چیزی را از ثروت خود جدا می کند تا در کارهای عام المنفعه از آن استفاده کند. لازم به ذکر است سازمان اوقاف و امور خیریه به امور وقف رسیدگی می نماید.

در لغت، وقف معنی منع کردن دارد. مطابق ماده 55 قانون مدنی تعریف حقوقی وقف عبارت است از ” اینکه عین مال، حبس و منافع آن تسبیل شود ” این تعریف، یعنی اینکه اصل مال و عین آن ثابت نگه داشته شود، در حالی که استفاده از منافع آن ادامه داشته باشد.

کسانی که مال موقوفه به نفع آنها وقف می شود موقف علیهم نام دارند و این افراد می توانند محصور و معین باشند یا غیر محصور. بسته به موقوف علیهم، وقف به دو دسته وقف عام و وقف خاص تقسیم می گردد. وقف خاص، وقفی است که موقوف علیهم آن محصور و معین بوده و وقف عام، وقفی است که موقف علیهم آن غیر محصور باشد یا وقف بر مصالح عامه صورت گرفته باشد.

حتما بخوانید: تعریف وقف عام و وقف خاص و تفاوت آنها

ارکان عقد وقف چیست

هر عقدی دارای ارکانی است و عقد وقف نیز از این امر مستثنی نیست. برای تحقق عقد وقف به طور صحیح، باید تمامی ارکان آن موجود باشند و در هنگام نوشتن نمونه قرارداد وقف خاص و عام، رعایت و درج گردند، در غیر این صورت عقد وقف صحیح نخواهد بود. عقد وقف دارای سه رکن است که هر یک از ارکان آن نیز دارای شرایط مخصوص به خود می باشد. در ادامه به بیان ارکان عقد وقف می پردازیم که عبارتند از:

واقف: واقف یعنی وقف دهنده. یعنی کسی که مالش را وقف می کند.

عین موقوفه: عین موقوفه یعنی مالی که توسط واقف، وقف می شود.

موقوف علیهم: موقوف علیهم یعنی کسانی که مال به نفع آنها وقف شده است.

در ادامه مقاله هر یک از ارکان وقف را به طور جداگانه از منظر قانون مدنی مورد بررسی قرار خواهیم داد و شرایط ویژه هریک را بیان خواهیم نمود. جهت اطلاع از ارکان وقف و شرایط هر رکن با ما همراه باشید.

متولی وقف کیست، نحوه تعیین و مدت زمان تولیت

واقف چه کسی است

اولین رکن از ارکان عقد وقف، واقف است. واقف یعنی وقف دهنده. یعنی کسی که مالش را وقف می کند. واقف باید اهلیت قانونی و شرعی بستن قرارداد را داشته باشد که به آن اهلیت انعقاد قرارداد می گویند. اهلیت انعقاد قرارداد به طور کلی یعنی وقف دهنده باید عاقل باشد و برای بستن قرارداد قصد و رضایت داشته باشد. در ماده 57 قانون مدنی آمده است که واقف باید مالک مالی باش که وقف می کند. بنابراین برای اینکه کسی بتواند مالش را وقف کند باید درای شرایط زیر باشد:

ابتدا مالک آن مال باشد: واقف باید مالک عین و منفعت مال باشد.

از نظر حقوقی صلاحیت این کار را داشته باشد: یعنی از عقل ، بلوغ ، قصد و رضایت برخوردار باشد.

واقف نباید ورشکسته باشد: مطابق قانون، وقف مال از جانب ورشکسته صحیح نمی باشد.

استثنائات فروش مال موقوفه 

موقوف علیهم کیست

دومین رکن از ارکان عقد وقف، موقوف علیهم است. موقوف علیهم یعنی کسانی که مال به نفع آنها وقف شده است. در واقع موقوف علیهم کسانی هستند که حق استفاده از مال موقوفه را دارند. به تبع اینکه موقوف علیهم چه کسانی هستند، وقف به دو دسته وقف عام و وقف خاص تقسیم می شود. در هر صورت، وقف چه عام باشد چه خاص، برای اینکه کسی بتوان موقوف علیهم باشد باید سه ویژگی داشته وجود داشته باشد :

موقوف علیهم باشد وجود داشته باشد: یعنی به نفع کسی که وجود ندارد مثلا در حین عقد وقف فوت کرده است، صحیح نیست. اما برای معدومی که بعدا به وجود می آید می توان وقف کرد. مثلا وقف برای جنین صحیح است به شرطی که زنده متولد شود.

موقوف علیهم باید معین باشند: یعنی در عقد وقف باید مشخص باشد که وقف برای چه کسی است. مشخصات، اسم و صفت آن باید معلوم باشد به گونه ایی که تعیین کردن آنها به سادگی امکان پذیر باشد. مثلا وقف برای مسجد باید مشخص باشد که منظور کدام مسجد در کدام محله است؛ در غیر این صورت عقد وقف باطل خواهد بود.

موقوف علیهم باید اهلیت تملک داشته باشند: یعنی کسی که مال را برای او وقف می کنیم باید از نظر عقلی و قانونی بتواند مالک منافع عین موقوفه شود. که این موضوع همان مسائل مربوط با اهلیت است.

شرایط اجاره مال موقوفه

عین موقوفه چیست 

سومین رکن از ارکان وقف، عین موقوفه است. عین موقوفه یعنی مالی که توسط واقف، وقف می شود. و همانند سایر ارکان وقف دارای شرایطی است. مال موقوفه باید 3 ویژگی داشته باشد تا بتوان آن را وقف کرد که عبارتند از:

مال موقوفه باید عین باشد : یعنی نمی توان منفعت یک مال را وقف کرد یا دین را وقف کرد. وقف باید بر مال عینی که در عالم خارج وجود دارد و قابل لمس است صورت گیرد. مثلا خانه یا زمین.

مال موقوفه باید قابل انتفاع باشد: مالی که به وقف داده می شود باید به گونه ای باشد که بقا داشته باشد تا بتوان از منافع آن سود برد. یعنی مال باید به گونه ای باشد که امکان انتفاع از آن وجود داشته باشد. مثلا ساختمانی را به وقف مدرسه داد.

مال موقوفه باید قابل قبض باشد: یعنی باید جوری باشد که بتوان آن را به دیگری تسلیم کرد تا در آن تصرف کند.

موارد عزل متولی وقف و نحوه آن

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد وقف و ارکان آن در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی کارشناس رسمی دادگستری نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی کارشناس رسمی دادگستری به سوالات شما عزیزان پیرامون وقف و ارکان آن پاسخ دهند.

سوالات متداول

1- وقف چیست؟

وقف عقدی است که کسی چیزی را از ثروت خود جدا می کند تا در کارهای عام المنفعه از آن استفاده کند که دارای شرایطی است که در متن مقاله توضیح داده شده است.

2- ارکان وقف چیست؟

ارکان وقف عبارتند از واقف و موقوف علیهم و عین موقوفه که بدون این سه عقد وقف امکان پذیر نیست که هر یک به طور کامل در متن مقاله توضیح داده شده است.

3- عین موقوفه چیست؟

عین موقوفه مالی که توسط واقف وقف می شود و مال موقوفه باید 4 ویژگی داشته باشد که در متن مقاله به طور کامب توضیح داده شده است.

برای مشاوره وقف و ارکان آن

برای مشاوره وقف و ارکان آن